جایزه نوبل هر ساله به کسانی که بیشترین تحقیقات و خدمات را در زمینه علوم، ادبیات و پیشبرد صلح جهانی ارائه داده‌اند، اعطا می‌شود. این افراد، شهرت جهانی پیدا می‌کنند و شرح مختصری از زندگی و کارشان در روزنامه‌ها و مجلاّت به چاپ می‌رسد.
جایزه نوبل شامل یک مدال طلا، یک دیپلم افتخار و مقدار زیادی پول نقد است. این جایزه، با اهمیت‌ترین جایزه جهان است. جایزه نوبل به کسانی اعطا می‌شود که بهترین تحقیقات و خدمات را در شش رشته فیزیک، شیمی، ادبیات، فیزیولوژی یا پزشکی، صلح و علم اقتصاد ارائه داده‌اند. جایزه نوبل در اقتصاد در سال 1969 میلادی به سایر جوایز افزوده شد. در هر رشته، یک جایزه اعطا می‌شود. اگر در یک رشته بیش از یک نفر برنده شود، جایزه نقدی به طور مساوی بین برندگان تقسیم می‌شود.
آیا می‌دانید ایده اهدای جایزه نوبل را چه کسی ارائه داد؟ این ایده متعلّق به دانشمندی سوئدی به نام «آلفرد برنهارد نوبل» بود. نام این جایزه نیز از نام او گرفته شده است. نوبل در 21 اکتبر 1833 میلادی در استکهلم متولّد شد و در دهم دسامبر 1896 میلادی درگذشت. پدر او نیز دانشمند بود. نوبل با اینکه سوئدی بود، ولی در روسیه تحصیل کرد. او موفّق به کشف دینامیت شد. از دینامیت برای خرد کردن صخره‌ها و حفاری چاههای نفت و همچنین در جنگ استفاده می‌شود. نوبل به خاطر این اختراع مهم، در سرتاسر جهان به شهرت رسید و از این راه ثروت زیادی به دست آورد. ثروت او به هنگام مرگ حدود نه میلیون دلار بود. او قبل از مرگ تمام این ثروت را وقف کرد تا از سود سالیانه آن به کسانی که بهترین خدمات را در زمینه‌های فیزیک، شیمی، پزشکی، ادبیات و صلح ارائه می‌دهند، جایزه‌ای اهدا شود. نخستین جایزه نوبل در دهم دسامبر 1901 میلادی به «رونتگن» به خاطر تحقیقاتش بر روی اشعه ایکس اعطا شد. جایزه نقدی، 40 هزار دلار بود.
هر ساله در دهم دسامبر اعطای جوایز در سوئد انجام می‌گیرد. «آکادمی سلطنتی علوم استکهلم» مسئول انتخاب بهترین دانشمندان سال، در رشته‌های فیزیک و شیمی است. «انستیتوی کارولین» در استکهلم نیز بهترین افراد را در پزشکی و «آکادمی ادبیات سوئد» بهترینها را در ادبیات انتخاب می‌کنند. به همین ترتیب، کمیته‌ای متشکّل از پنج تن ـ که توسط مجلس نروژ منصوب می‌شوند مسئول انتخاب برنده جایزه صلح است.
جوانترین برنده جایزه نوبل «سِر ویلیام لارنس بَرگ» بود که جایزه نوبل در فیزیک را در 25 سالگی دریافت کرد.
نوبل چنان شهرتی به دست آورد که عنصر 102 را به افتخار او «نوبلیم» نام نهادند. نام «انستیتو نوبل سوئد» نیز برگرفته از نام این دانشمند است.
منبع:چرا،چطور،چگونه؟(جلد1)
سونیتا گوپتا، نینا آگراوال
پریسا همایون روز، پریچهر همایون روز
